«معجزه آبخیزداری» |۱۵ اقدام مهم و ضروری برای مقابله با بحران‌های زیست محیطی

به گزارش مجله خبری نگار، «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ رشد جمعیت، افزایش مصرف و توسعه فرهنگ مصرف گرایی باعث شده است تا امروزه شاهد رشد شدید بهره برداری از منابع طبیعی در راستای رفع نیاز‌های انسانی بدون توجه به ظرفیت این منابع مطرح باشد. عدم برنامه ریزی در راستای کنترل رشد مناطق شهری و روستایی متناسب با توان و استعداد هر منطقه و در نتیجه توسعه بی رویه مصرف آب باعث شده تا شاهد وقوع سیل، افت شدید سطح سفره آب و بروز پدیده فرونشست در اغلب دشت ها، خشک شدن تالاب ها، رشد سرعت بیابانی شدن مناطق بحرانی و تشدید طوفان‌های گردوغبار باشیم. متاسفانه این روند تخریب در مواجهه با خشکسالی‌های دهه‌های اخیر به شدت تشدید شده است؛ به طوری که در دو دهه اخیر فرآیند رشد شدید تعداد و شدت طوفان‌های گردوغبار در مناطق مختلف و غرب آسیا بخوبی تایید کننده وقوع این بحران است.

یکی از راه‌های موثر در مقابله با بحران‌های محیط زیستی، مدیریت جامع حوزه آبخیز و داشتن برنامه ریزی جامع در این باره است؛ مدیریت جامع حوزه آبخیز به مجموعه فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که با توجه به ظرفیت‌های یک حوزه که در برنامه آمایش سرزمین شناسایی شده است، بهره برداری از منابع حوزه را به نحوی مدیریت می‌کند تا ضمن ارتقاء معیشت آبخیزنشینان بهره برداری پایدار از منابع را تضمین کند. بر اساس این تعریف بخوبی قابل اثبات است که یکی از ابزار‌های تدوین برنامه‌های منطبق با مدیریت جامع حوزه آبخیز، دسترسی به اطلاعات کامل از منابع یک حوزه بوده تا با توجه به این پتانسیل تدابیر لازم جهت تدوین برنامه‌های متعدد مرتبط با مدیریت جامع حوزه آبخیز اتخاذ شود. به همین دلیل آمایش سرزمین یکی از ضرورت‌های کلیدی و ابزاری اجتناب ناپذیر جهت دستیابی به بسته‌های مدیریت جامع حوزه آبخیز است.

علاوه بر این، به اعتقاد کارشناسان در تدوین یک برنامه جامع و متناسب با رفتار حوزه‌ها و آمایش سرزمین باید اقدامات متعددی انجام شود که برخی از این اقدمات مهم عبارت است از:

شناخت ظرفیت‌های کلی یک حوزه بر اساس مدل‌های آمایشی
شناخت ظرفیت‌های حوزه بر اساس سناریو‌های مختلف
تعریف کرانه‌های تغییرات ظرفیت‌های حوزه بر اساس تجزیه و تحلیل حوزه اعم از تغییرات ناشی از رفتار حوزه و یا فرآیند‌های تغییرات منطقه‌ای و جهانی و تغییر در الگو‌های مصرف و کلاسه بندی آن‌ها بر اساس این ظرفیت‌ها
تدوین سناریو‌های مدیریتی مختلف بر اساس متغیر‌های تعریف شده
توجه به برنامه‌های تعادل بخشی به منابع و مصارف و تلاش برای تأمین حقابه تالاب ها، آبگیر‌ها و نقاط مستعد تولید گردوغبار
کنترل سطح بحرانی سفره‌های آب زیرزمینی از طریق اعمال برنامه‌های کاهش مصرف، حفظ سطح تولید
توسعه فناوری‌های نوین و توسعه طرح‌های آبخیزداری و بهره برداری از سامانه‌های سطوح آبگیر باران نظیر آبخوانداری به منظور ذخیره سازی و اتصال ترسالی‌ها به خشکسالی‌ها و تثبیت زمین‌های حساس به فرسایش و تولید گردوغبار
برنامه ریزی برای تعیین بهره برداری مجاز و حفظ سطح آب در بالای سطح بحرانی وقوع فرونشست
رعایت استاندارد مجاز بهره برداری آب (بر اساس برخی منابع بهره برداری باید بین ۴۵ تا ۵۰ درصد تغذیه باشد)
الزام به تهیه پیوست مرتبط با نشست زمین در همه طرح‌های برنامه ریزی آب و خاک
پایش مستمر سطح سفره آب و تغییرات در نرخ فرونشست برای تعیین آستانه مجاز بهره برداری
انجام تمهیدات لازم برای تغذیه اضطراری سفره‌های آب زیرزمینی بر ماه‌های پرآبی
برنامه ریزی حوزه‌ای به منظور تعیین دقیق نیاز‌های آبی زیست محیطی
اولویت به تامین حقابه تالاب‌ها و مناطقی که منشأ گردوغبار هستند
تهیه نیاز‌های آبی طرح‌های مقابله با کانون‌های گردوغبار به عنوان نیاز اولیه و ضروری